نمادی برای پیوندی پایدار/ پیر مکتب عرفان در خراسان قدیم کیست + عکس

          نوین جوان  
            بازدید : 95
          
           نظرات (0)
        

نظری بر اشتراکات تاریخی خراسان بزرگ-6

در جهان اسلام، خاک خراسان بزرگ به عنوان مهد عرفان و خاستگاه بزرگان و مشایخ و مفسرانی مشهور است و شیخ «ابوالفضل سرخسی» که اینک آرامگاهش در ترکمنستان قرار دارد، یکی از این افتخارات مشترک است.

مشترکات تاریخی سرزمین‌های مختلف خراسان بزرگ یعنی فرارود، زیر رود، دشت خاوران، خراسان و افغانستان کنونی و بزرگان بسیاری از مردم ایرانی و ترکمان و تاجیک که در خراسان بزرگ پا به عرصه وجود گذاشته و یا در آن بالیده و درگذشته‌اند؛ مردم منطقه را به اعضای یک خانواده بزرگ بدل ساخته‌اند.

همین اشتراک تاریخی و جغرافیایی سبب شده است تا هم ما علاقمند و موظف به مطالعه تاریخ و جغرافیای تاریخی شهرها و بزرگان بنام منطقه خراسان بزرگ شویم و هم توجه خوانندگان محترم فارس را به این منطقه وسیع و پهناور پنج کشور مسلمان آسیای مرکزی که برای ما از بسیاری جهات اهمیت دارند، جلب کنیم.

گذشته تاریخی مشترک، ویژگی‌های جغرافیایی مشترک، پیوندهای فرهنگی، زبانی، نژادی و قومیتی، دین مشترک از مهمترین ویژگی‌هایی است که ایران را با این کشورها در یک حوزه فرهنگی، زبانی، نژادی و قومیتی و دین مشترک از مهمترین ویژگی‌هایی است که ایران را با این کشورها در یک حوزه فرهنگی و تمدنی قرار می‌دهد و زمینه لازم را برای همگرایی فراهم می‌کند.

اما آنچه مهم است این است که باید این ویژگی‌های مشترک را شناخت و شناساند و اعتماد کشورهای منطقه را جلب کرد و در پس آن وحدت و پیوند پایدار ایجاد کرد و از این وحدت در جهت توسعه اقتصادی، سیاسی و اجتماعی بهره گرفت.

در همین خصوص، فارس در قسمت ششم معرفی تاریخ مشترک منطقه خراسان بزرگ این مهد فرزانگان، به معرفی شیخ ابوالفضل سرخس معروف به پیر مکتب عرفان خواهد پرداخت.

شیخ ابوالفضل محمد بن حسن سرخسی، معروف به ابوالفضل که نامش در اصل محمد بن حسین می‌باشد از مشایخ، مفسران، محدثان و صوفیان قرن چهارم هجری قمری است.

وی از مریدان و پیروان شیخ "ابونصر سراج" و استاد "ابوسعید ابوالخیر" نیز می‌باشد که شهرت ایشان را مضاعف می‏سازد و نیز باعث شده که بین مردم مسلمان ترکمنستان به عنوان "سرخس بابا" از شهرت منحصر به فرد برخوردار شود و آرامگاه آن حضرت همواره مملو از زائرانی است که از سراسر ترکمنستان در آنجا گرد هم می‌آیند.

شیخ ابولفضل سرخسی عارفی بود در سده چهارم هجری قمری و برای رهایی از زندگی مادی در کنج خانقاه جایی می‏گرفت و به دور از هیاهوی زندگی به راز و نیاز با معبود خود می‏پرداخت.

این عارف نامدار که در طول زندگی خود شاگردان بسیاری را تربیت کرد و حتی جوانی به نام ابوسعید ابوالخیر را از مدرسه به خانقاه کشانید، شاید تصور نمی‏کرد که در روزگاران بعد از او آرامگاه و حتی خانقاهش در غربت به تمام معنا در کشوری به نام ترکمنستان قرار گیرد.

منابع تاریخی از آرا، نحوه سیر و سلوک، زندگی و آثار ابوالفضل سرخسی کمتر سخن به میان آورده‏اند، با این حال، بر اساس سیر و سلوک زندگانی شاگردان وی و همچنین ارادات ویژه آن‏ها به استاد خود، می‏توان وی را فردی عارف و صاحب کرامات دانست.

تاریخ نویسان علت نبود اطلاعات از آرا و اندیشه، نحوه سیر و سلوک زندگی این عارف را سوزاندن آثار وی پس از مرگش عنوان می‏کنند.

اگر نام و آرامگاه این عارف نامی تاکنون باقی مانده، شاید به خاطر ابوسعید ابوالخیر است که آرامگاه وی نیز در حدود 100کیلومتری شمال شرقی آرامگاه استادش (ابوالفضل سرخسی) در "میهنه" که ترکمن‏ها از آن به عنوان "منه بابا " یاد می‏کنند، واقع شده ‏است که در گزارشات بعدی گزارش کامل و مصور را در مورد آن حضرت نیز تهیه و به خوانندگان و علاقه‏مندان در آینده نزدیک ارائه خواهد شد.

ابوسعید ابوالخیر در وصف آن حضرت گفته‏است:

"معدن شادی است این و منبع جود و کرم / قبله ما روی یار و قبله هر کس حرم"

به نوشته تاریخ نویسان ، ارتباط ابوسعید با ابوالفضل سرخسی سبب شده است که برخی اطلاعات درباره زندگی وی به دست آید.

به نوشته "محمد بن منوریکی" از مورخان قرن پنجم هجری قمری ابوالفضل سرخسی مرید ابونصر سراج بوده و از علوم ظاهر رایج در عصر خود آگاهی کامل داشته‏ است.

براساس نوشته‏های مورخان، ابوسعید همواره برای حل مشکلات و تفسیر واقعات خود از میهنه تا سرخس به دیدار او می‏رفته است.

ابوسعید تا پایان عمر بر مزار او حاضر می‏‌شده و حتی مریدانش را که قصد گزاردن حج داشته‌اند را به زیارت خاک ابوالفضل و طواف مزار وی سفارش می‌‏کرده ‏است.

مولف کتاب فرهنگ جغرافیای تاریخی ترکمنستان می‏نویسد: ابوالفضل سرخسی در سرخس خانقاهی داشت که مأمن بزرگان عارف در سرزمین خراسان بوده ‏است.

برای تکمیل گزارش ما به سراغ محقق و شرق شناس سرشناس ترکمنستان رفتیم که تنها محقق ترکمنستانی است که در تاریخ معاصر کشور ترکمنستان، در مورد ابوالفضل سرخسی تحقیق کرده و در این زمینه کتابی را نیز تهیه کرده‏ است که آماده چاپ نیز می‌باشد.

"جمعه آتایوف" در گفت‌و‌گو با خبرنگار فارس در عشق‏آباد، ابوالفضل سرخسی قبر پیر بزرگ صوفیان خراسان است که شاگردان مشهور همچون ابوسعید ابوالخیر را تربیت کرده‏اند.

این دانشمند معاصر ترکمنستانی که مولف کتاب "هفت پیر خراسان" که به زبان فارسی نیز است تصریح کرد: ابوسعید تا پایان عمر بر مزار او حاضر می‏‌شده و حتی مریدانش را که قصد گذاردن حج داشته‌اند را به زیارت خاک ابوالفضل و طواف مزار وی سفارش می‌‏کرده ‏است.

وی افزود: هر چند که مردم محلی و زائران به عظمت و شخصیت این عارف نامدار اطلاعات کافی ندارند اما به هنگام نذر و نیاز خود به این محل آمده و ارادات خود را به این بزرگوار نشان می‌دهند.

او با اشاره به معماری منحصر به فرد آرامگاه حضرت ابوالفضل سرخسی، افزود: خطوط کوفی برجا مانده در این آرامگاه از نظر تاریخی بسیار ارزشمند است، ولی نیاز به مرمت و بازسازی توسط کارشناسان مجرب دارد که ویژگی‌های آن حفظ شوند.

این محقق ترکمن معتقد است: باستانشنان و معماران ایرانی به دلیل داشتن تخصص ویژه می‌توانند این آرامگاه را مرمت و احیا کنند.

او قبور خارج از آرامگاه را نیز از نظر نوشتاری بر روی سنگ‏های قبر آن بسیار ارزشمند توصیف و تصریح کرد که در سال‏های گذشته برخی از این سنگ قبرها نابود شده ‏است.

آتایوف که تسلط کامل به زبان فارسی نیز دارد با استناد به نوشته‏های تاریخدان "محمد بن منور" نیز گفت: ابوالفضل سرخسی مرید ابونصر سراج بوده و از علوم ظاهر رایج در عصر خود آگاهی داشته است و حاکی از دانش و آگاهی ابوالفضل از معارف خانقاهی است.

وی افزود: این در حالی است که ابوسعید دربارة «یّحٍبّهمً وِیّحٍبونًه»، 700 گونه تفسیر از او شنیده، اگرچه اغراق‌آمیز می‌نماید، اما حاکی از احاطة او به علوم قرآنی است و آن حضرت در شارستان سرخس خانقاهی داشت که حتی پس از درگذشتن تا آنگاه که بابوفله از سوی ابوسعید به خانقاه‌داری آنجا منصوب شد، به نام او خوانده می‌شد.

آتایوف در بخش دیگر سخنان خود گفت: با آنکه ابوالفضل را در روزگار بزرگ می‌دانسته‌اند و صاحب کرامات، اما ‌او خود از مریدانش می‌خواسته است که پس از مرگ وی را نه در جوار اولیاء که در کنار خراباتیان دفن کنند.

وی افزود: از سال وفات او اطلاعی در دست نیست اما با توجه به آنکه ابوسعید ابوالخیر در40 سالگی، دوران تحصیل علم و مجاهدت را به پایان رسانده و پس از ابوالفضل سرخسی تنها نزد ابوالعباس قصاب تعلیم یافته، می‌توان ابوالفضل سرخسی را از جمله آخرین استادان وی برشمرد و از این‌رو وفات ابوالفضل باید در اواخر سده چهارم قمری روی داده باشد.

آتایوف گفت: کلاً اطلاعات منابع فارسی دوران کهن در مورد حضرت سرخس بابا، یکی از هفت پیر خراسان (بزرگان دیگر خراسان از نظر وی عبارتند از: 1 - بایزید بسطامی 2- ابراهیم ادهم 3- ابوسعید ابوالخیر 4- ابوالحسن خرقانی 5- خواجه عبدالله انصاری 6- فرید‌الدین عطار نیشابوری) بسیار جذاب است درخصوص هر سخن آن حضرت می‌توان چند اثر پژوهشی در خصوص اهل تصوف نوشت.

این محقق ترکمن همچنین در پایان سخنان خود با اشاره به اینکه حضرت ابوالفضل سرخسی شخصیت شایسته احترام است، بر ضرورت برگزاری همایش و نشست علمی بین‏المللی بزرگداشت خاطره ابوالفضل حسن سرخسی، سرخس بابا پرورش دهندة شخصیت بزرگی همچون ابوسعید ابوالخیر، معروف در جهان اسلام و نیز بر ضرورت تحقیقات و پژوهش بیشتر در راستای معرفی و تبلیغ مکاتب عرفانی خراسان بزرگ تاکید کرد.

ارسال نظر برای این مطلب