تاریخچه والیبال

واليــبال در سال 1895 ميلادي مطابق با سال 1274 هجری شمسي، توسط ويليام . جی . مورگـان مدیر تربیت بدنی کالج Y.M.C.A در شهر هوليوك ايالت ماسا چوست امريكا ابداع شد که ابتدا مينتونت نام داشت.

واليــبال در سال 1895 ميلادي مطابق با سال 1274 هجری شمسي، توسط ويليام . جی . مورگـان مدیر تربیت بدنی کالج Y.M.C.A در شهر هوليوك ايالت ماسا چوست امريكا ابداع شد که ابتدا مينتونت نام داشت.

مورگان پس از این که دوستش، جیمز نایسمیت، در سال 1891 ورزش بسکتبال را درهمان کالج ابداع کرد، با تلفیق ورزش هایی همچون بسکتبال و تنیس، شالوده ورزشی نو و مفرح را براي دانشجويان خود ریخت که بازي آن با توپی شبیه به توپ بسکتبال از روي توری مثل تور تنیس انجام می گرفت. به همین منظور مورگان با استفاده از تور تنيس روي چمن كه به دو طرف ديوار سالن ورزش بسته مي شد و با استفاده از توئي توپ بسكتبال كه به دليل سبكي وزن به دست ها آسيب نمي رساند ، بازي را شروع كرد و همین شروع کافی بود تا این ورزش به سرعت از یک کالج به کالج دیگر و از شهری به شهر دیگر معرفی و منتقل شود. تا جایی که پس از یک سال (1896) مردم اکثر ایالت های امریکا با آن اشنا شده بودند. در همین سال کمیته بین المللی ورزش کالج از مورگان دعوت کرد تا طی یک کنفرانس، قوانین و مقررات ورزش ابداعی اش را در حضور اساتید کالج تشریح کند. مورگان هم کنفرانس را در سالن ورزشی کالج تشکیل داد. جایی که تعدادی از دانشجویان را به دو گروه تقسیم کرده بود و  در حالی که آنها مشغول بازی بودند نقطه نظرات خود را برای اساتید و اعضای کمیته شرح می داد. پروفسور آلفرد.تی.هالستيد در جریان همین کنفرانس و با مــشاهده نحوه این بازي، پیشنهاد داد که این ورزش از مينتونت به واليبال تغيير نام پیدا کند. چراکه حرکت و نمود اصلی این بازي در رد و بدل شدن توپ از روي توراست. مورگان هم این پیشنهاد را پذیرفت و به این ترتیب ورزش ابداعی اش شد والیبال.با اينكه واليبال در آغاز ورزشی سالني بود و در محل هاي سرپوشيده انجام مي شــد، ولي كم كم توسط خود مردم به زمين هــاي روبـــاز كشـيده شد و به شکل يكي از سرگرمی های محبوب تابستاني در پارک ها و ساحل ها درآمد.

سیر وضع قوانین والیبال

در آغاز براي واليبال قوانين خاصي تدوين نشده بود اما رفته رفته با همه گیر شدن آن نیاز به وضع قوانين و مقرراتی که انجام بازی را براي همگان یکدست و آسان کند احساس شد. به همین دلیل؛

· در سال 1900 پذيرفته شد كه هر ست بازي 21 پوئن باشد.

· در سال 1912 سيستم چرخش به تصويب رسيد.

· در سال 1917 پذيرفته شد كه هر ست بازي 15 پوئن باشد.

· در سال 1918 تصویب شد که تعداد بازيكنان هر طرف زمين 6 نفر باشد.

· در سال 1922 موافقت شد كه هر تيم با سه ضرب توپ را به طرف ديگر تور بفرستد.

· در سال 1923 اندازه زمين بازي 9×18 متر تعيين شد.

...و به مرور، در سال هاي بعد، قوانين فراواني براي اين بازي وضع شد و بسياري از قــوانين قبلي نيز تـــغيیر کرد كه هنوز هم اين تغييرات ادامه دارد. در واقع، یکی از مهمترین برنامه های كنگره بين المللي واليبال که هر چهار سال یکبار برگزار می شود تغییر درقوانین و مقررات بازی والیبال است که به منظور کاملتر شدن، به روز شدن و ایجاد جذابیت در این ورزش به تصويب مي رسد. به عنوان مثال در كــنگره جهاني سال 1998 ميلادي با تصويب و تغيير قوانينی مـــــانند روش امتيازگيري رالي با 25 پوئن براي ست هاي اول، دوم، سوم و چهارم و 15 پوئن براي ست پنجم و همچنين تصويب به خدمت گرفتن بازيكن ليبرو  و آزادی بــا پـــازدن تــوپ جذابیت و هيجان فراواني در بازي واليبال به وجود آمد.

در راه جهانی شدن

کانادا اولین کشور بود که در سال 1900 میلادی والیبال به آن راه یافت.واليبال از آن پس به کشورهایی از جمله؛ هندوستان، كوبا،پورتوريـــكـــو، فيليپين، اروگوئه، چين و ژاپن رفت. در واقع، والیبال به تدريج از سال 1914 توسط سربازان ارتش امريكا و مستشاران و اشخاص ديگر ، به كشورهاي اروپائي از قـــبـــيل فرانسه، چكسلواكي، لهستان، شوروي، بلغارستان و ساير كشورها معرفي شد و گسترش يافت. در این میان، این آسیایی ها بودند که زودتر از دیگر کشورها انجمنی برای والیبال تشکیل دادند و در سال 1913 مسابقاتی را تحت عنوان جام شرق دور برگزار کردند. اما فرانسه ، چكسلواكي و لهستان سه كشوري بودند كه قبل از ديگران فدراسيون ملي واليبال تشکیل دادند و مــصــمم شــدند تا با كمك كشورهاي ديگر فدراسيون بين المللي والیبال را هم تاسيس کنند. در همین رابطه همزمان با بـــازي هاي الـمـپـيـك بـرلين (1936) فعاليت های زيادي نیز انجام دادند که تمام فعالیت های شان با آغازجنگ جهانی دوم به هدر رفت و متوقف شد.

اما پــس از جــنـگ جهانی دوم، برگزاری یک مــسـابـقه والیبال در قاره اروپا و در شهر پـــاريس بين دو كشور فرانسه و چكسلواكي فرصتی ایجاد کرد تا دوباره بحث تاسیس یک نهاد بین المللی برای این رشته پا بگیرد.

تاسیس فدراسیون جهانی

در نهایت، مذاكرات میان سه كشور فرانسه ، چكسلواکی و لهستان به تشكيل کنـگره ای ويــژه بــراي تــاسـيـس اتحاديه بين المللي واليبال انجامید و  ســرانـجـام در آوريل سال 1947 این كنگره با حضور نمايندگان چهارده كشور جهان (بلژیک، برزیل، چکسلواکی، مصر، فرانسه، هلند، مجارستان، ایتالیا، لهستان، پرتغال، رومانی، اروگوئه، ایالات متحده و یوگسلاوی) در پاريس برگزار شد و شرکت کننگان در آن به تاسیس فـدراسـيـون بـيـن الـمـلـلـي واليبال (FIVB)در پاريس و به ریاست پل ليبود از كشــور فرانسه رای دادند.

در سال های بعد، سیل درخواست عضویت از کشورهای مختلف بود که به این فدراسیون بین المللی می رسید و چنین شد که FIVB که با چهارده کشور عضو کار خود را آغاز کرد در عرض کمتر از شصت سال تعداد اعضای خود را به 220 عضو رساند پل ليبود طی 37 سالی که رياست فدراسيون بين المللي را بــرعــهـده داشــت (تا سال 1984) بــا كــمك همکارانش FIVB را در رديف فعالترين فدراسيون ها و واليبال را در زمره فراگیرترین ورزشهاي جهان در آورد. چه آنکه با تشکیل کمیته های تخصصی و تدوین مقررات تازه، بـــرنـامـه ای برای مسابقات رسمي بين المللي تنظيم و آغاز کرد.

در سال 1949 اولين دوره مسابقات قهرمانی مردان جهان در شهر پراگ و در سال 1952 دومين دوره آن همراه با اولين دوره مسابقات قهرمانی زنان جهان در شهر مسكو برگزار شد.

ورود به المپیک

جایگاه و اهمیت بین المللی والیبال در همان ابتدای جهانی شدنش به قدری انکار ناپذیر بود که دیری نگذشت تا برگزارکنندگان بازی های المپیک والیبال را به عنوان یکی از ورزش های المپیکی معرفی کنند. مسابقات والیبال در رده های مردان و زنان از سال 1964 (المپیک توکیو) رسما به برنامه بازي هاي المپيك اضافه شد و تاكنون یازده دوره از این حضور گذشته استقبال از آن در هر دوره نسبت به دوره قبل بیشتر شده است. تا جایی که بنابر اعلام رسمی کمیته بین المللی المپیک؛ والیبال بیشترین بیننده تلویزیونی (بالغ بر یک و نیم میلیارد نفر) در سطح جهان را در بازی های آتن (2004) و پکن (2008) به خود جلب کرده است.

جام جهانی

در سال 1965 لهستان میزبان اولین دوره مسابقات جام جهانی آقایان بود. اولین دوره مسابقات جام جهانی زنان نیز در سال 1973 در اروگوئه برگزار شد. از سال 1977 تا کنون، ژاپن با حمایت مالی Fuji Television میزبان تمام دوره های این مسابقات بوده است که 3 تیم برتر آن به طور مستقیم راهی مسابقات المپیک سال بعد می شوند.

والیبال نوین

در کنگره بین المللی والیبال که در سال 1984در شهر لس آنجلس برگزار شد دکتر روبن آکوستا، وزیر پیشین نفت مکزیک، به ریاســتFIVB انتخاب شد. با روی کار آمدن روبن آکوستا والیبال جان تازه ای گرفت. چراکه او با درایتی که در بازار سرمایه جهانی و فعالیت های اقتصادی داشت، از طرفی به انجام امور زیربنایی در جذب سرمایه پرداخت و از طرف دیگر با بهره گرفتن از نقطه نظرات خبرگان، والیبالنوین را پایه ریزی کرد. او مقر فدراسیون بین المللی واليبال را از پاریس به لوزان سوئیس منتقل کرد و ساختار FIVB را به شکلی که امروز نیز به همان صورت اداره می شود، تشکیل داد. دکتر روبن آکوستا، سرانجام پس از 24 سال ریاست بر فدراسیون جهانی، در سال 2008 از سمت خود کناره گیری کرد و اعضای سی و یکمین کنگره بین المللی والیبال در شهر دبی، وی ژی هونگ از کشور چین را به ریاست FIVB برگزیدند. در سال 2012 نیز دکتر آری گراسا از کشور برزیل به عنوان رئیس فدراسیون بین المللی والیبال انتخاب گردید.

امروزه 220 کشور عضو فدراسیون جهانی والیبال FIVB هستند که زیر مجموعه 5 کنفدراسیون فعالیت می کنند:

والیبال ساحلی

فعالیت های FIVB در دوره ریاست روبن آکوستا تنها به والیبال محدود نشد. چراکه والیبال ساحلی در بعضی از کشورها به صورتخودجوش میان مردم رواج یافته بود و FIVB هم با تدوین قوانین و مقرراتی تازه و برگزاری مسابقات جهانی، از این رشته حمایت کرد. تا جایی که کمیته بین المللی المپیک مجاب شد مسابقات والیبال ساحلی از سال 1996 (المپیک آتلانتا) به برنامه بازی هایالمپیک اضافه شود.

 تاريخچه واليبال در ايران

والیبال اواخر سال 1299 هجری شمسی توسط میرمهدی ورزنده، استاد بزرگ ورزش ، به ایران آورده و تعلیم آن از دارالمعلمین ورزش آغاز شد.

بازی والیبال در ایران در ابتدای امر دارای قواعد خاصی نبود و به شــکــل های مختــلفی انجام می شد. فنون و تاکتیک های والیبال نیز مانند قوانین آن پایه و اساس اصولی نداشت و هر بازیکن به ابتکار شخصی و اختصاصی خود که اکثراٌ با مشت زدن یا سمبه زدن همراه بود با تــوپ بازی می کرد.

در سال 1302 شمسی با استفاده از تــرجــمـه مجلات خارجی قوانینی که در آن زمان در کشورهای ديگر اجرا می شد، در ایران نیز رایج شد.

از سال 1304 توجه عمومی نسبت به این ورزش بیشتر شد و ظرف مـــدت کــمــی طرفداران بسیاری جذب این ورزش شدند. به طوری که تمرینات والیبال در سه محل ، به طــور جدی و مستمر شروع و دنبال شد. این سه محل عبارت بودند از:

· دارالمعلمین ورزش

· کلوپ شایسته یا اجتماعیون

· کلوپ ورزشی کالج البرز

البته کالج البرز نسبت به دیگر مراکز ورزشی آن زمان، از امکانات بیشتر و بهتری بهره می برد و در نتیجه اکثر جوانان برای تمـریـن به این محل می رفتند.

 اولین مسابقه والیبال در سال 1304 بین دو تیم دارالمعلمین ورزش و کـــلوپ شایسته انجام شد که باهیجان فراوان توام بود. چون مسابقه برای مردم تازگی داشت لذا حضور آنان باعث شد که رقابت بیشتری بین دو تیم مسابقه دهنده به وجود آمده و بر هیجان آن افزوده شود. این مسابقه مقدمه ای برای توسعه روز افزون این ورزش بود.

بازی والیبال به تــدریج به مدارس راه یافت و در اندک زمانی توسط مربیان فارغ التحصیل دارالمعلمین ورزش در مدارس و همچنین در شهرستانهای کشور رواج و عمومیت یافت. شهرستان اصفهان اولین شهری بود که بعد از تهران در امر توسعه این ورزش فعالیت داشت. اولین مــســـابـقه شهرستان های ایران بین دو تیم والیبال کالج اصفهان و کالج البرز تهران برگزارشــد. تهیه توپ والیبال یکی از مشکلات آن زمان بود و برای بازی والیبال اکثراً از توپ فوتبال استفاده می شد. سرانجام اولین توپ والیبال توسط شخصی به نام قمشه ای ساخته شد. در سال 1314 یک دوره مسابقه باشگاهی در تهران برگزار شد که تیم والیبال باشگاه دربند جـام قهرمانی را برد. در همین سال نیز چند مسابقه دوستانه و تشویقی بین تیمهای بانوان تــهـــران انجام شد. در سال 1318 اولین دوره مسابقات والیبال قهرمانی ایران همزمان با مسابقات ســـایـر رشــــته های ورزشی برگزار شد.

در ابتداي تاسیس فدراسیون های ورزشی (سال 1324) والیبال وبـســکـتبال دارای فدراسیون مشترک شدند و تا سال 1336 به همین نحو ادامه داشت. در آن سالها مسابقاتی تـــحــت عنوان قهرمانی باشگاهها ، دستجات آزاد ، انتخابی ، قهرمانی مدارس و دانشکده های هر شهرستان و نهایتاً قهرمانی کشور انجام می گرفت.

اشــــغــال ایران توسط نیروهای متفقین در جنگ جهانی دوم ، ارتباط ورزشی کشور ما به ویژه تیم های والیبال را با سربازان این نیروها به همراه داشت و راهی برای آشنا شدن با والیبال خارج از کـشــور بــود. در آن زمــان یــک مسابقه دوستانه بین یک تیم از کشورمان با ارتش روســیــه در بنــدر انـزلی انجام شد که این بازی به نفع تیم ایران خـــاتــمه یافت.

ترجمه کتاب قوانین والیبال در سال 1333 توسط دکتر سید ضیاءالدین شادمان، رئیس فـــدراسیون والــیــبال و بسکتبال وقت، و تهیه وتنظیم آن توسط  استاد کاظم رهبری، رئیس تربیت بـــدنـــی آموزشگاه هــای پــایــتــخت، که از داوران ممتاز والیبال در کشورمان بودند، اقدامات ارزنده ای بود که شــکـل مــنظمی را در برگزاری مسابقات والیبال آن زمان فراهم نمود.

در پایان سال 1336 ، والیبال دارای فدراسیون مستقل شد و آقای امیرعباس امین به عنوان اولیــن رئیس فدراسیــون والیبال کار خود را آغاز کرد. در همین دوران بحث عضویت ایران در فدراسیون بین المللی والیبال جهان مطرح شد و سرانجام یک سال بعد(سال 1959 میلادی) این مهم به انجام رسید.

در سال 1337 برای اولین بار تیم ملی والیبال مردان پاکستان به تهران دعوت شد و چند مســابــقه دوستانه با تیمهای ملی و باشگاهی و ارتش ایران انجام داد. تیم ملی والیبال مردان ایران برای اولین بار در این سال تشکیل شد. چندی بعد تیم ملی مردان ایران به مسابقات والیبال در بازیهای آسیایی 1958 توکیو اعزام شد. این تیم که برای اولین بار در چــنیـــن رویداد مهمی شرکت کرده بود، توانست با افتخار و سربلندی مقام دوم مسابقات را کسب نموده و مدال نقره اولین دوره مسابــقــات والیبال بازیهای آسیایی را برای کشورمان بــه ارمغان آورد.

 پس از این مسابقات، فعالیت های بیــن الــمللی بیشتری در ورزش والیبال ایران آغاز شد. اعزام مربیان و داوران به کلاسهای بین المللی، دعوت از تیم هــای خارجی و اعزام تیمهای ملی کشورمان به تورنمنت ها و مسابقات رسمی بین المللی مانند بازیهای آسـیایی، مسابقات قهرمانی آسیا، غرب آسیا، آسیای مرکزی، قهرمانی جهان، جام جهانی، دانشجویان جهان، ارتشهای جهان، ناشنوایان جــهـان، معلولین جهان و راه آهن های جهان و جام های جمهوریت ترکیه، ریاست جمهوری قزاقستان، شیخ راشد امارات و... بخشی از این فعالیــت هـاست.

 در رویـداد های داخلی، برگزاری مسابقات والیبال لیگ سراسری ایران با عنوان جام پاسارگـــارد که در سالهای 1353 ، 1354 و 1355 انجام شد و مسابقات بین المللی دهه فجر و لیگ های برتر و دسته اول باشگاهها كه از سال 1372 تاکنون انجام مي شود از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و در رواج و گسترش و پیشرفت والیبال در کشور تاثیر فراوان برجای گذارده است.

 والیبال بعد از پیروزی انقلاب اسلامی

 در سالهای اولیه پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، تحت تاثیر شرایط جنگ تحمیلی علیه کشورمان و به علت تعویض های پیاپی روسای فدراســیــون و تـغییرات وسیع در کادر هیئت رئیسه، برنامه های والیبال شکل پایداری نداشت و بیشتر کوشش می شــد در زمیــنــه ورزش عــمــومــی و همگانی برنامه ریزی شود. لذا به جای رقابت های باشگاهی، برنامه ریزی بریا برگزاری همه ساله مسابقات قهرمانی کشور انجام شد که این رقابتها همچنان نیز برگزار می شوند.

رفته رفته با پایان یافتن جنگ تحمیلی و سامان یافتن مدیریت و برنامه ریزی در ورزش کشور، برنامه ها و مسابقات والیبال نیز در سراسر کشور به لحاظ اجرا، کمیت و کیفیت شکل بهتری به خود گرفت. دوباره اعزام تیم ها به خارج از کشور و دعوت از تیم های خارجی از سر گرفته شد و والیبال پا در راه شروعی دوباره نهاد.

مسابقات والیبال بین المللی دهه فجر که از سال 1365 تا سال 1379 برگزار شد از جمله رویــدادهــای ارزنده در تاریخ والیبال ایران اســت که به پیشرفت والیبال کشورمان سرعت بخشید و زمینه ای شد برای توجه باشگاه ها و تیمداری در والیبال داخلی. تا جایی که لیگ های برتر و دسته اول باشگاه های کشور به شکل نوین خود یعنی آن طور که در دنیا معمول بود، پی ریزی شد و سال به سال رونق یافت.

از سوی دیگر، با به کار گرفتن مربیان نام آشنای جهان والیبال همچون ایوان بوگانینکف، پارک کی وون، کیاچ، و ست کوویچ در کنار مربیان داخلی در رده پایه و بزرگسالان به امر بازیکن سازی و آموزش توجه ویژه شد. همینطور از سال 1390 با قرار گرفتن خولیوولاسکو در راس کادر فنی مردان ایران علم روز والیبال به بازیکنان ایرانی تزریق شد. و با حضور این مربی تیم ملی ایران برای اولین بار قهرمان آسیا شد. از این روست که طی سالهای اخیر عناوین متعدد جهانی و آسیایی و مدال های رنگارنگ والیبال در رده های نوجوانان، جوانان و بزرگسالان افتخار بی چون و چرایی برای ورزش ایران رقم زده و والیبال را به عنوان پرافتخارترین ورزش گروهی ایران به همگان معرفی کرده است. در شهریور سال 1391 نیز تیم ملی ایران با هدایت خولیو ولاسکو و پس از شکست دادن مصر و ژاپن در مسابقات انتخابی، برای اولین بار به لیگ جهانی راه یافت.

 امروزه والیبال ایران در بخش بانوان نیز پیشرفت چشمگیری داشته است و تیم های ملی بانوان در همه رده های سنی با لباس های متناسب با فرهنگ کشور راهی مسابقات آسیایی و بین المللی می شوند.

اکنون محمدرضا داورزنی، رئیس فدراسیون والیبال ایران، عضو هیئت رئیسه کنفدراسیون آسیاست و سعید درخشنده نیز عضو کمیته مسابقات فدراسیون جهانی و کنفدراسیون آسیاست.

اسامی رؤسای فدراسیون والیبال از ابتدا تا کنون:

· امیر عباس امین از سال 1336 تا اواخر سال 1342

· کاظم رهبری از اواخر سال 1342 تا سال 1347

· علی اکبر میر فخرائی حدود 8 ماه از سال 1347

· کمال خانلی از نيمه دوم سال 1347 تا سال 1349

· فریدون فرخ نیا از سال 1349 تا سال 1351

· تیمسار سرلشگر مهدی خزاعی  از سال 1351 تا سال 1353

· فرهاد مسعودی از سال 1353 تا اواخر سال 1356

· جناب سرهنگ منوچهر شاپوری از اواخر سال 1356 تا پیروزی انقلاب اسلامی در ایران

· زنده یاد محمود عدل سال 1358

· 10. استاد غلامرضا جباری از اواخر سال 1358 تا سال 1360

· جابر خلف زاده از سال 1360 تا نیمه اول سال 1361

· حسین علیرضائی تهرانی از نیمه اول سال 1361 تا نیمه دوم سال 1363

· استاد غلامرضا جباری از نیمه دوم سال 1363 تا اواخر سال 1365

· پرویز خاکی از اواخر سال 1365 تا اواخر سال 1368

· محمدرضا یزدانی خرم از اواخر سال 1368 تا مرداد سال 1385. 

· محمدرضا داورزني از نيمه دوم مرداد سال 1385تاکنون